Dzisiaj obchodzimy 120 rocznicę urodzin mało chyba znanego poza światem statystycznym człowieka, którego postać warto przybliżyć. Urodzony 16.04.1894 w Bendery nad Dniestrem, wnuk powstańca zamordowanego za udział w powstaniu z 1863 r. Z 10 synów dziadka zesłanych na Sybir tylko najmłodszy, przyszły ojciec naszego bohatera, dostaje zgodę na osiedlenie w europejskiej części Rosji.
Początkowo uczony w domu, w wieku 10 lat idąc do gimnazjum władał 5 językami i przewyższał rówieśników wiedzą poza dwoma wyjątkami: rosyjską historią i geografią (ktoś pamięta jeszcze Tomka Wilmowskiego?)
Studiuje od 1912 na Uniwersytecie w Charkowie, początkowo fizykę (podobno za sprawą pojawienia się teorii względności niejakiego Alberta E. oraz nobla dla Marii SC), jednak brak talentu do pracy manualnej powoduje zajęcie się książką Lebesque’a (znany np. z miary (czyt.) lebega, co brzmi strasznie mądrze a np. dla kuli w trzech wymiarach chodzi o zwykłą objętość 😉 ) czego wynikiem jest nagrodzona praca o całce Lebesgue’a. W międzyczasie kończy kurs u S.Bernsteina z rachunku prawdopodobieństwa i statystyki matematycznej, co w sumie stanowi chyba punkt zwrotny jego naukowego życia.
Okres I wojny światowej, rewolucji etc. i gruźlica nie są łatwe, w 1919 wysłany z tego ostatniego powodu na Kaukaz poznaje rosyjską malarkę, z którą rok później bierze ślub. 10 dni później zostaje aresztowany na kilka tygodni.
Po traktacie ryskim, w ramach wymiany rodzin, w wieku 27 lat po raz pierwszy trafia do Polski. Na początku pracuje w Bydgoszczuy. Prace z doświadczalnictwa rolniczego z tego okresu są podstawą uzyskania doktoratu w 1924 na UW, cztery lata później uzyskuje tam też habilitację.
Stypendium rządu polskiego w 1924 na pobyt w University College w Londynie rozpoczyna jego współpracę z Karolem Pearsonem (kto miał statystykę pamięta zapewne współczynnik korelacji) a później z jego synem Egonem. Potem stypendium fundacji Rockefellera w Sorbonie i College de France u Lebesgue’a. Po latach problemów ze stałym zatrudnieniem na jakimkolwiek sensownym stanowisku w Polsce (tudzież perspektywami otrzymania tu profesury) dostaje w 1934 stanowisko wykładowcy w University College.
w 1938 przenosi się do Berkeley w USA, gdzie pozostaje praktycznie nieprzerwanie do końca życia w 1981. Od 1942 pracuje dla wojska (zdziwko?) nad zagadnieniami optymalizacyjnymi, m.in. w 1944 wysłany z grupą matematyków amerykańskich do Anglii do badania efektywności bomb. W tym też roku dostaje obywatelstwo USA (ale też do końca życia czuje się Polakiem).
Może tyle wystarczy z bio. Może teraz trochę o tym, co jest jego dziełem. Słyszeliście o takich rzeczach jak (o wielu nie uczą na kursie statystyki, ale to naprawdę podwaliny wprowadzone m.in. we współpracy z Pearsonem):
- zbiór hipotez alternatywnych
- błąd pierwszego i drugiego rodzaju
- dualność estymacji przedziałowej i weryfikacji hipotez
- testowanie zgodności z rozkładem teoretycznym
- ustalanie liczebności próby
- funkcja mocy testu
- statystyka ilorazu wiarygodności
- uogólnienie metody uzyskiwania testów statystycznych
- sformułowanie problemu testowania w języku optymalizacji
- testach jednostajnie najmocniejszych i jednostajnie najlepszych
- układach ortogonalnych i blokach zrandomizowanych (planowanie doświadczeń)
- testach C(alfa) – początek rozwoju metod adaptacyjnych
No i trochę tzw. pochwaleń:
- 1947 wiceprezydent Amerykańskiego Towarzystwa Statystycznego
- 1948 prezydent Międzynarodowego Instytutu Statystycznego
- 1964 z okazji 70. urodzin wpisany do Wielkiej Księgi Narodowej Akademii Nauki + hc Uniwersytetu Sztokholmskiego
- 1966 jako pierwszy spoza Anglii złoty medal Królewskiego Towarzystwa Statystycznego
- 1969 Medal Nauki (najwyższa amerykańska nagroda naukowa) „Za stworzenie podstaw nowoczesnej statystyki i wymyślenie testów i procedur, które stały się istotną częścią wiedzy każdego statystyka”
Jego prace z 1933 i 1934 roku zostały zaliczone do najważniejszych osiągnięć statystyki (Breaktroughts in Statistics, Springer). Niestety jego nazwisko pojawia się w praktyce jedynie przy schemacie alokacji optymalnej próby.
Dla mnie osobiście naprawdę wielka postać polskiej nauki, z dokonaniami w swojej dziedzinie chyba najbardziej znaczącymi z tych naszych dokonań. Tak wiem, Maria SC w swojej dziedzinie miała wielkie dokonania, ale imho nie tak podstawowe (ach, gdybyś ty bezimienny matematyku nie nadepnął Alfredowi N. na nogę, to ciekawym czy nie byłoby podwójnego). Rejewski, Różycki i Zygalski bardziej znani są jednak i chwała im za to co zrobili a i tak pewnie 0,01% potrafi podać ich nazwiska tak ot bez głębokiego przeszukiwania pokładów pamięci (pssss… matematycy od rozwikłania Enigmy). Szkoda, że tak wielkie dokonania nikną w mroku niepamięci. Dlatego przedstawiam Państwu:
Jerzy Spława-Neyman
choć z uwagi na to, że „Spława” nie lubił:
Jerzy Neyman
Napisane na podstawie "Statystycy polscy" GUS 2012
